Сурлагын амжилтын төлөө: Канадын боловсролын тогтолцоо
Сайжруулахын төлөөх манлайлал, зорилго, чадавхи
Баримтын судалгаа ба ярилцлагууд захирагч Мак Квинтийн тогтвортой манлайлал шинэчлэл амжилтад хүрэх суурь дэвсгэр болсон гэдгийг тодорхой харуулж байна. Тэрээр 2007 онд дахин сонгогдсоноор боловсролд чиглэсэн зорилтуудаа үргэлжлүүлэн хэрэгжүүлжээ. Тэрээр шинэчлэлд биечлэн оролцож, алба хаших хугацаанд боловсролд оролцогч талуудтай ахин дахин уулсан байна. Түүний зөвлөгч, шинэчлэлийн стратегийг боловсруулагч Майкл Фуллан Мак Квинтийн талаар ингэж хэлсэн юм:
“Мэдээж, мужийн захирагч гол хүн байсан. Хэрэв захирагч Мак Квинти орхиж гарсан бол өөр түүх яригдах байлаа. Засгийн эрхийн эхний хугацаанд нь би түүнд та дахин сонгогдвол төлөвлөгөөгөө бүү орхи, түүнийгээ тогтвортой хадгалж, анхаар гэж хэлсэн. Долоо хоногийн дараа тэрээр дахин сонгогдоод би төлөвлөгөөгөө орхихгүй, харин улам эрчимжүүлж, илүү үүрэг хариуцлага үүрч, илүү итгэлтэй болж, илүү яарна гэж надад хэлсэн юм.”
Сургуулийн шинэчлэл нь удирдагчаас удирдагчийн хооронд тогтолцоог савлуулсан, нэг нэгнээ буруутгасан нэгэн төрлийн “дороо эргэж буй дугуй” адил болдог, эсвэл эхэн үеийн хүсэл эрмэлзэл алга болж хөтөлбөр зогсонги байдалд ордог тэр байдлын эсэргээр Мак Квинти өнгөрсөн долоон жилийн хугацаанд боловсролын салбарыг идвэхтэй, тогтвортой чиглүүлэн удирдаж ирсэн байна.
Эхнээсээ л Онтарио мужийн өөрчлөлтийн онол нь сургуулийн тогтолцоо боловсролын зорилгод хүрэх болон сурагчийн сурлагыг сайжруулахад багахан ач холбогдолтой, эсвэл огт холбоогүй олон асуулт, маргаанд төөрч будилдаг гэсэн фактыг гол болгон анхаарчээ. Мөн шинэчлэгчид засгийн газрын хэд хэдэн давхаргыг дамжин 5000 сургуулийг системтэйгээр өөрчлөх нь үнэндээ нягт нямбай хүчин зүтгэлээр хэрэгжих маш цөөн тооны зорилгыг л шаардна гэсэн итгэл үнэмшилтэй байв. Мак Квинти сайдын ажлыг чиглүүлэх хоёр гол зорилго өмнөө тавьсан: бага сургуулийн сурагчдын унших, бичих чадвар ба тоолох чадварыг дээшлүүлэх, ахлах сургууль төгсөж буй сурагчдын тоог нэмэгдүүлэх. Тэд эдгээр зорилгыг хэмжих том санаархал бүхий, хэрэгжих боломжгүй ч юм шиг гэж санагдахаар, урт хугацааны тоон зорилт дэвшүүлсэн: мужийн хэмжээнд унших, бичих чадвар ба тоолох чадварын шалгалтанд тэнцсэн сурагчдын тоог 55-аас 75 хувьд хүргэх, ахлах сургууль төгсөгчдийн тоог 68-аас 85 хувьд хүргэх.
Дээрх зорилгод хүрэхийн тулд тэд өнгөн талдаа хялбар юм шиг боловч үнэндээ нэлээд түвэгтэй гүйцэтгэлийн онол ашигласан юм. Энэ ажилд өмнөх санаачлагууд яагаад бүтэлгүйтсэнийг нягталсан анализ хэрэглэсэн байна. Тэдний дүгнэснээр дээрээс доош чиглэсэн санаачлагууд дараах шалтгааны улмаас гүнзгий, урт настай өөрчлөлт болж чадаагүй ажээ: i) шинэчлэл үндсэн сурах, сургах үйл ажиллагаанаас хэтэрхий хөндий байсан, ii) шинэчлэл явуулахдаа багш нар мэдээгүй зүйлсээ мэдээд авчихна гэж урьдаар тооцсон, iii) хэтэрхий олон, хоорондоо зөрчилдсөн шинэчлэлүүд багш нараас олон зүйлийг зэрэг хийхийг хүссэн, iv) сургууль, багш нар шинэчлэлийн стратегид итгээгүй. Иймд шинэчлэлийг тогтвортой хйихэд дараах зүйлст анхаарах шаардлагатай:
-Багш нарын гүйцэтгэлийг сайжруулахад шууд чиглэх стратеги
-Багш нарт шинэ санаануудыг хэрэгжүүлэх, бусад багш нараас сурах боломж олгохын зэрэгцээ шинэчлэлийг хэрэгжүүлэхдээ нямбай, нарийн анхаарал тавих
-Интеграцилсан нэг стратеги боловсруулж, багш, сурагчдаас хүлээх үр дүн нэг цогц байх
-Шинэчлэлийг хэрэгжүүлэхэд багш нарын дэмжлэгийг авах
Эдгээр бүх зорилгыг ухамсарлаж, тэдгээрээр дамжуулан муж ба дүүргийн бодлогыг боловсруулах хэрэгтэй юм.
Дээрх санаанаас сүүлийнх нь (багш нарын дэмжлэгийг олох) шинэ стратегид хамгийн чухал байж болох юм. 5000 сургуулийн сурагчдын чадварыг дээшлүүлэх нь мянга мянган багш өөрийн дадал, чадварыг сайжруулахын тулд тасралтгүй, тогтвортой хичээл зүтгэл гаргахаас шалтгаална. Шинэчлэгчдийн бодлоор багш нар “дүрэм”-ийнхээ дагуу байх юм бол энэ амжилтад хүрэх болно.
Энэ зорилгоор яам өөрийн чадавхийг бэхжүүлэх арга зам ба АНУ, арай зөөлөн байдлаар Их Британид хэрэглэдэг хариуцлагын илүүтэй шийтгэх хэлбэрүүд хооронд гүнзгий зааг ялгаа тогтоож өгсөн байна. Тэд сургуулиудын гаргасан үр дүнг олон нийтэд мэдээлэх явдлыг ач холбогдолгүй хэмээн үзсэн ба хүндрэлтэй тулгарсан сургуулиудыг шийтгэж, хаахаас илүү тэдэнд дэмжлэг ба хөндлөнгийн мэргэжлийн туслалцаа хэрэгтэй гэдэгт ач холбогдол өгчээ.
Боловсролын яам өөрийн шинэчлэлийн харалтаар багш, сургууль, үйлдвэрчний эвлэлийн дэмжлэгийг олохын тулд улс төрийн хувьд туйлын чадварлаг ажилласан гэдэг нь тодорхой байна. Үүний гол хөдөлгөгч шалтгаан нь Жерард Кеннедийг орлогч сайдаар томилсон явдал байлаа. Тэрээр өмнөх засаг захиргааг эрч хүчтэйгээр шүүмжлэгч, нийтийн боловсролыг дэмжигч, багш нарын хэрэгцээг мэдэрдэг нэгэн байсан юм. Тэрээр үргэлжлэн хэрэгжиж буй шинэчлэлийн стратегийг хэлэлцэхээр улирал тутам гол багш нарын эвлэл холбоод, зөвлөх байгууллагууд, ассоциациудтай уулзалт хийдэг байжээ. Мөн яам өргөн хүрээний оролцогч талууд жилд нэг буюу хоёр удаа яамны албан тушаалнуудтай уулздаг Онтариогийн боловсролын түншлэлийн дугуй ширээ (ОБТДШ)- гэгчийг бий болгосон байна. Үүнээс үүдэн оролцогч талууд жижиг бүлгээр тодорхой асуудлыг нарийвчлан хэлэлцдэг Ажлын дугуй ширээний уулзалттай болжээ.
Эдгээр хүчин зүтгэлд ихээхэн чухал нь 2005, 2004, 2008 онд багш нарын дөрвөн гол эвлэлтэй дөрвөн жилийн хамтын хэлэлцээрийн гэрээнд гарын үсэг зурсан явдал байв. Энэ гэрээгээр яам боловсролын стратеги ба эвлэлүүдийн сонирхолыг нэгэн чигт хандуулах хэд хэдэн асуудлаар хэлэлцээ явуулж чадсан байна. Онцгойлан Мак Квинти бага сургуулиудын анги дүүргэлтийн тоог багасгах амлалт өгснөөр 5000 шинэ ажлын байр бий болгосон байна. Яам ба эвлэлүүд бага сургуулийн багш нарт зориулан долоо хоногт 200 минутын бэлтгэл ажил явуулахаар тохирчээ: Энэ нь хөгжим, дүрслэх урлаг, биеийн тамир, хэлний сургалтын 2000 шинэ ажлын байр бий болгов. Мөн гэрээгээр сургууль бүрт цагийн буюу тогтмол орон тооны сурагчийн амжилтын ажилтан ажиллуулахад зориулсан хөрөнгийг гаргахаар болжээ. Энэ гэрээ нь боловсролын хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд түлхэц болсон төдийгүй боловсролыг тасралтгүй сайжруулахад анхаарах боломж олгохуйц хөдөлмөрийн тогтвортой байдал бий болгосон байна. 2008 онд хоёрдугаар дөрвөн жилийн гэрээг үзэглэв.
Дээрх зорилгод хүрэхийн тулд яам сайтар бодож боловсруулсан хэрэгжүүлэлтийн стратегийг бий болгосон байна. Уншиж бичих ба тоо бодох чадварын санаачлагыг ажил хэрэг болгохдоо тэд чадавхийг бэхжүүлж, мэдлэг туршлагыг зузаатгах үүрэг хүлээсэн 100 ажилтантай удирдах газрыг байгуулжээ. Энэ нь яамнаас тусдаа бүтэц бөгөөд хүнд суртлын саад тотгоргүйгээр шинэ зүйл эхлүүлэх боломжтой ажээ. Тэд мөн дүүрэг, сургууль бүрт баг бүрдүүлэх шаарлага тавьсан байна. Ингэснээр тэд санаачлагаа хэрэгжүүлэхдээ хөндлөнгийн мэргэжилтний мэдлэг, чадварыг тогтвортой дотоод цаг ба манлайлалтай хослуулсан ажээ. Бичиг үсэг, тооны боловсролын удирдах газрыг тэргүүлж байсан Авис Глазе энэ тайланд зориулж ярилцлага өгөхдөө шинэчлэлийн хамтын хүчин чармайлт дараах хөрс суурин дээр амжилтад хүрсэн гэж хэлсэн юм:
“Бид салбартаа гүнзгий туршлагатай хүмүүс (багш, захирал, судлагдахууны эксперт буюу багш, сургуулийн хүндэтгэлийг ихээр хүлээсэн бөгөөд удирдах албан тушаалын төлөөлөл бус гэдэг талаас нь харах хүмүүс)-ийн шинэ баг бүрдүүлсэн. Энэ цомхон бүтэц ажлын талбар дээр суурилж байв. Бидэнд тус бүртээ 6-8 хүнтэй бүсийн 6 баг, 1 франц хэлний баг байсан. Энэ нь удирдах газрын ихэнх хүмүүс яамны албан өрөөнд гэдгээс илүү сургууль, захирал, багш нартай харилцаа холбоо тогтоон газар дээр нь идвэхтэй ажиллаж байсан гэсэн үг юм.”
Мөн тэд шинэчлэлд зүгээр нэг дээрээс даалгах бус, харин үнэхээр хоёр талын оролцоог хангахаар хичээжээ. Майкл Фулланы тодорхойлсноор Британы загвараас авсан нэг сургамж нь тушаал даалгавар өгөхөөс зайлс хийх байсан юм:
“Эцэст нь Майкл Барбер англичуудын стратегийг “мэдээлжсэн даалгавар” гэж нэрлэсэн. Үүний санаа нь гэвэл та эрх мэдлийн төвөөс ажлаа явуулна, мэдээлэл хүлээж авна, тэгээд та унших, бичих чадварын цаг гэх мэтийг оролцуулаад сургалтын хөтөлбөр, заах арга, цаг ашиглалтын талаар үүрэг өгнө. Үүний эсэргээр бид удирдах газар байгуулахдаа газар дээр нь буюу 72 дүүрэгт санаа бүү зов, бид дээрээс үүрэгдэж, аль нэг практикийг магтан дэмжихгүй гэж хэлсэн. Цаашилбал, бидний хийх тэр зүйл бол газар дээр нь тантай түншлэл тогтоон хамтарч, сайн практикуудыг харьцуулан илрүүлж, тэдгээрийг нэгтгэн дэлгэрүүлэх юм. Тэд (англичууд) эцэстээ хэлэлцээ явуулахад бэрх ямар нэг нөхцөлд хүрч магадгүй юм, харин бид төвөөс таны юу хийхийг заахгүй. Бид хамтдаа нээлт хийнэ, тэр бол бидний хийсэн зүйл, тэр бол бид хэрхэн хийсэн бэ гэдэг зүйл.”
Сурагчийн амжилтийн санаачлагын хувьд засгийн газраас өөр стратеги хэрэглэсэн ажээ. Яамнаас баг илгээхээс илүү өөрийн харъя нутаг дэвсгэрт хүч чармайлтуудаа хамтатган зохицуулахад нь зориулж “Сурагчийн амжилтын манлайлагч” хөлсөөр ажиллуулах хөрөнгийг дүүргүүдэд олгосон байна. Яам стратегид нь нийцэж ажиллах, энэ талаар туршлага ба санаагаа хуваалцахад нь зориулж дүүргийн ахлагч нарт хөрөнгө гаргаж өгчээ. Мөн Сурагчийн амжилтын багш хөлслөхөд нь сургууль бүрт дэмжлэг үзүүлсэн ба сурлагаар хоцорч буй сурагчдыг эрт үед нь илрүүлэн таниж, тэдэнд тохирсон сургалтын загвар боловсруулахад зориулан “сурагчийн амжилт”-ын баг бүрдүүлэх шаардлага тавьсан байна.
Сурагчийн амжилтын стратеги боловсруулахад нэг чухал элмент нь “High Skill Major” гэж нэрлэсэн ахлах сургуулиудад зориулан шинэ хөтөлбөр бий болгох байв. Энэ нь уламжлалт академик хөтөлбөрт хамрагдаагүй ахлах сургуулийн сурагчдыг сонгон авч тэднийг хөтөлбөртөө хамруулах байсан юм. Эхэн үедээ энэ чиглэлийн арга хэмжээг ажилчин ангийн сурагчдыг илүү нэр хүндтэй ажлаас холдуулж байна гэж буруутгаж байсан бол “High Skill Major” хөтөлбөр нь ирээдүй ажил олгогчидтой хамтарч ажилласнаар ажлын боломж руу хөтлөх практик чадвар сурагчдад олгох хичээл хөгжүүлж бий болгосон байна. Одоогоор 20 000 гаруй сурагч 430 сургуулийн 740 “High Skill Major” хөтөлбөрт элсэн ороод байна.
Яам нь шинэчлэлийн явцад хэн юу хийх ёстой вэ гэдэг талаар давуу байдлын харьцуулалтын тодорхой онолтой байсан юм. Яамны үүрэг нь хүрэх тодорхой зорилт тавих, санхүүжилтээр хангах, сургахуй ба суралцахуйг сайжруулахад дэмжлэг үзүүлэхүйц хамтын хэлэлцээрийн ажлын гэрээ байгуулах, хүндрэлтэй тулгарсан сургуулиудыг дэмжих байв. Дүүргийн үүрэг нь хамтран ажиллах боловсон хүчин ба бүхий л стратегид зориулсан цалин хөлсний бодлогыг бэлэн болгох, сургуулиуд тасралтгүй суралцах үйл явцад орох үед тэднийг дэмжих байсан. Гэхдээ шинэчлэлд оролцож буй багш нар практик асуудлуудын талаар бодох, нэг нэгнээсээ суралцахаар ажилласан сургуулиудад үйл ажиллагаа бодитой хэрэгжих ёстой байв. Үүрэг ба шахалт дээрээс ирэх бол өөрчлөлт нь сургуулийн түвшинд тохионо, тогтолцоон дахь бусад оролцогчид сургуульд гарах өөрчлөлтийг дэмжих үүрэгтэй гэдгээ хүлээн зөвшөөрсөн байлаа.