Бүүвэйн дуу (2)
Бүүвэйн дуугаар бүүвэйлэхэд хүүхэд цочиж айдаггүй, тайван унтдаг гэж хөгшчүүл ярьдаг. Эрдэмтэн зохиолч, соён гэгээрүүлэгч, хөдөлмөрийн баатар Лодонгийн Түдэв гуай “Бүүвэйн дуунд уясаж, өссөн хүүхэд, өр нимгэн, сэтгэл зөөлөн, зүрх энэрэнгүй хүн болдог нь нэгэнт шалгарсан, нотолгоо шаардахгүй үнэн” хэмээсэн нь бодууштай.
Эхийн энэрэхүйн нинжин сэтгэлийн тод илэрхийлэл болсон “бүүвэйн дууг” дуун ухааны дээж хэмээн манай ард түмэн үзэж ирсэн. Монгол ээжүүд хүүхэд нь зүүдээрээ инээж чадмагц түүнтэй “ярилцаж”, бүүвэйн дуу дуулан ой билгийг нь нээх ”гэрийн сургаал”-аа эхэлдэг уламжлалтай.
Бүүвэйн дуу үүссэн домог
Бүүвэйн дууны тухай нэгэн домогт хүмүүс омгоороо амьдарч байсан эрт үед нялх хүүхэд нь уйлж тавгүйтэхэд ямар нэгэн үл үзэгдэх юмнаас айж байна хэмээн үздэг байж. Тэгээд тэрхүү үл үзэгдэх юмнаас «бүү» «ай», эх эцэг, ах эгч, дүү нар нь хажууд чинь байна гэж хүүхдээ саатуулан хөдөлгөдөг байжээ. Уйлсан хүүхдээ тайтгаруулах энэхүү “бүү ай” гэдэг хоёр үг аялгуулан өгүүлэх явцад ойртон ойртсоор нэгдэж «бүүвэй» гэдэг үг үүссэн гэдэг.
Бүүвэйн дуугаар юуг илэрхийлдэг вэ?
Бүүвэйн дуугаар бяцхан үрээ эрүүл чийрэг, баяр баясгалантай өсч торнин, эрдэм номтой, эр чадалтай, баатар зоригтой эр болохыг, эс бөгөөс үзэсгэлэн төгс, үйлэнд уран, эцэг эх, элгэн садандаа ээлтэй сайхан бүсгүй болохыг билэгдэн ерөөдөг. Монголчууд мөн бүүвэйн дуугаараа хэний удам угсаа, үр сад болохыг аялгуулан хэлж, өв уламжлалаа үргэлжлүүлээсэй гэсэн хүсэл юүгээ илэрхийлсэн байдаг.
Бүүвэйн дуу ийм үг, тийм аятай байх ёстой гэсэн нэг загвар үгүй. Газар газарт өөр өөрийн өвөрмөц аятай байдгаас гадна ээж, эмээ бүхэн өөр өөрийн хоолойн цараа, дуу аялах чадвартаа зохицуулан бүүвэйн дуу зохион дуулж, хүүхдээ бүүвэйлдэг.
Бүүвэйн дууны зарим жишээ
Хараадай хааны ач лаа
Бүүвэй бүүвэй бүүвэй
Хариутган тайжийн хүү лээ
Бүүвэй бүүвэй бүүвэй
Зээрэлдэй мэргэний зээ лээ
Бүүвэй бүүвэй бүүвэй
Буурал мэргэний үр лээ
Бүүвэй бүүвэй бүүвэй
Ээлээ, Зээлээ дүү лээ
Бүүвэй бүүвэй бүүвэй
Эрдэнэ Доньдын хүү лээ
Бүүвэй бүүвэй бүүвэй
Ахан дүүгийн зээ лээ
Бүүвэй бүүвэй бүүвэй
Охин дүүгийн хүү лээ
Бүүвэй бүүвэй бүүвэй
---- о О о ----
Үдшийн бүрэнхий болжээ
Үлгэр яриад дуусчээ
Бүүвэй бүүвэй бүүвэй
Туулайн бөжин унтжээ
Тугал, хурга унтжээ
Бүүвэй бүүвэй бүүвэй
Унага, ишиг цөм
Уйлдаг жаал хүртэл унтжээ
Бүүвэй бүүвэй бүүвэй
Ботго тором ч унтжээ
Бондгор хүү минь унт даа
Бүүвэй бүүвэй бүүвэй
Нийслэлийн 90 дүгээр цэцэрлэгийн эрхлэгч Ч.Баянцэцэг
Эх сурвалж:
1. "Ил товчоо" сонины 2009 оны №15
2. Ч.Аръяасүрэн, Зан үйлийн цагаан толгой, 2013 он
3. Т.Намжил “Монгол хүүхэд- 1.2“ ном, 2003 он