“Бие даасан япон хүүхэд”-ийг ажигласан тэмдэглэл

Б.Гэрэлмаагийн eguur.mn вэбсайтад цувралаар нийтэлж буй “Япон цэцэрлэгт багшилсан тэмдэглэл”, “Монгол хүүхэд Япон цэцэрлэгт суралцсан тэмдэглэл” зэрэг энгийн бөгөөд хүүхдийг багаас нь хэрхэн хариуцлагатай, зөв сайн хүн болгож төлөвшүүлэх талаар бичсэн амьдралд ойрхон, энгийн нийтлэлүүд нь манай цэцэрлэгийн багш нар төдийгүй эцэг эхэд нэгийг бодуулж, хоёрыг эргэцүүлүүлдэг. Түүний сүүлчийн нийтлэлийг олзуурхан сайтдаа байршууллаа. Б.Гэрэлмаад олон нийтийг соён гэгээрүүлэхэд оруулж байгаа хувь нэмэрт нь талархлаа илэрхийлье (buuvei.mn).  

Cаалийн цаг болоход эмээ ой хүрээгүй аавыг орны хөлөөс дээлийн бүсээр уяж орхичхоод зэл рүү гарч одно. Улсын нормыг гүйцээхгүй бол тусгүй. “Амаржаад 10 хонолгүй л “ажилдаа” ордог байсан шүү дээ” гэж эмээ хуучилна. Ид мал төллөх үеэр амаржсан эхийг “ажлаас бултлаа” гэж шивэр авир гэлцэнэ. Иймд хүүхэд борогшиж эхлэх үед ийн уяад биеийг нь даалгаж үлдээх л болно. Тэр орой эмээ мөнөөх янзаараа саалиас ирвэл уяатай хүү минь баачихсан, идэхийг нь идчхээд, тоглохоор нь тоглож суусан сан гэж тэртээ явдалд одоогоороо зовнингуй ярив. Эмээгийн энэ яриа нэгэн жараны өмнөх явдал ч 2019 онд хийгдсэн “Life with Mongolian nomads” нэвтрүүлэгт эмээгийн ярьсан дүрслэл яг тэр янзаараа бичигдсэн байхыг олж үзсэн билээ.

Ийн уягдаж өссөн хүүхдүүд гэрээ тойрон мөлхөхдөө мөлхөж, өөрсдөө ядах юмгүй хөлд орж, олдсон хоолыг үл голон хүртэж, удалгүй хурга ишигтэй тоглож, угжиж, арай томрохдоо тэднийгээ бэлчээрлүүлж аав ээжийн эзгүйд бор гэрийн эзэн нь болсоор өснө. Хот газар ялгаагүй, хэцүү дээ, хэцүү. Аав ээж ажил хийж мөнгө олохоор үүрийн гэгээнд гарч, үдшийн бүрийд ирнэ. “Цоожтой хаалганы цаадах хүүхэд” агуулгатай нийтлэл сүүлийн 20 гаруй жил, хичээлийн шинэ жил эхлэх бүрт сонинуудын эхний нүүрт бичигдэнэ.  Намрын улигт, гунигт мэдээ шиг л…

Цэцэрлэгийн хүртээмжгүй байдлаас гэртээ бие даан үлдэж, хоол унд төмпөн шанагыг төвөггүйхэн эргэлдүүлчихдэг бага насныхныг тоолоод яах вэ. Ингэж биеэ дааж өсдөг Монгол хүүхдүүдийн хажууд бие даасан Япон хүүхдийн талаар юу ярих юм бэ? Бүр эсрэгээрээ Япон жаалуудыг ээж аав нь гадаа тоглуулахдаа хүртэл сүүдэр шиг нь дагаж, хэлэх үг, хийх үйлдлийг нь сармагчин мэт дуурайн, тоть шиг дагахыг шаардах, идэх идээ ундааных нь мах, лууванг миллаграммаар хэмжин тоолж байхад юунд бие даасан Монгол хүүхдийг нялцгай Япон хүүхдүүдтэй харьцуулна вэ? гэж үү? 

Учир нь энэ нийтлэл бол бор зүрхээрээ, хар аяндаа хүн болж, амьдралын шаардлагаар бие даан өсдөг хүүхдүүдийн тухай биш эсвэл зөвхөн цэцэрлэгийн багшид хүүхдээ даатган үлдээж өсгөдөг эцэг эхчүүдийн тухай, эцэг эх нь л хүүхдээ хүмүүжүүлээгүй мэт шүүмжилдэг нийгмийн хандлагын тухай биш харин нийтээрээ, нийгмээрээ, систем бодлогоор, ээж аав багш нар хамтран хэрхэн бие даасан хүүхдийг өсөн торниулдаг тухай ажигласан бяцхан тэмдэглэл минь юм. Эндээс миний ажигласан тэмдэглэл эхлэнэ.

НЭМЭЛТ: Хэний хүүхэд цэцэрлэгт хамрагдах вэ. Японд хоёр төрлийн цэцэрлэг байх бөгөөд нэг нь сургуулийн өмнөх боловсрол олгох ёочиэн, нөгөө нь хүүхэд харах төвтэй төстэй хоикүэн. Ёочиэн нь өглөөний 8-14 цаг хүртэл хичээллэж, хүүхдүүд дүрэмт хувцас өмсөж, хүсвэл гэрээсээ автобусаар ирж авахуулна. Энэ цэцэрлэгт 3 нас хүрсэн бүх хүүхэд хамрагдах боломжтой. Уг цэцэрлэгт хамрагдахад дүрэмт хувцас, эдлэл хэрэгсэл, цэцэрлэгийн эхлэл мөнгө нийлээд өндөр дүнтэй. 14 цагт тарсан хүүхдүүд үргэлжлүүлэн тусдаа төлбөр төлж, хүүхэд харах төвд хамрагдаж болно. Харин хоикүэн бол урт цагаар ажилладаг аав ээжүүдэд илүү тохиромжтой. Өглөөний 8 цагаас, (зарим тохиолдолд түүнээс ч эрт харж өгч болдог) оройн 18-19 цаг хүртэл харж өгөх бөгөөд элдэв дүрэмт хувцас эдлэл хэрэгсэл шаардагдахгүй. Хоикүэнд хамрагдахын тулд аав ээж нь заавал хоёулаа ажил, сургуультай учраас энэ хүүхдийг зайлшгүй харах шаардлагатай гэдгээ батлах ёстой. Дүүргээс энэ баталгаануудыг нь харж, гэр бүлүүдийг оноогоор жагсаан, хамгийн өндөр оноотой буюу нэн шаардлагатай хүүхдүүдийг эхний ээлжинд авах бол аав ээжийнх нь нэг нь ажилгүй, хүүхдээ яаж ийгээд хараад байх боломжтой гэж үзвэл хүүхдийг авахаа түр хойшлуулсаар байдаг. Хоикүэн нь хүүхдийг 6 сартайгаас нь эхлэн авч, бага сургуульд нь ортол харах боломжтой. Төлбөрийг эцэг эхийн жилийн орлогоор дундажлан тогтооно. 

Хоёр цэцэрлэгийн сул тал болон давуу талыг ЭНД ДАРЖ дэлгэрэнгүй бичлэгээр үзнэ үү /2020 оны архив/

АНХНЫ ГАРЫН ХООЛЫГ НЬ ХОЁР НАСТАЙД НЬ ИДЭВ

Гурван жилийн өмнө анх Японд ирээд буйдхан хотод хүүгээ анхны цэцэрлэгт /хоикүэн/ нь оруулсан тухай өмнө хэдэнтээ дурьдсан. Нөхрийн ажлын газрын харьяа, ажилчдын хүүхдүүд ихэвчлэн явдаг цэцэрлэг, дээр нь ид ковид эхлээд, эцэг эхчүүд хүүхдээ цэцэрлэгт явуулахаас татгалздаг болсон байсан үед. Заримдаа цэцэрлэгт Ананд л ганцаараа очсон харагдана. “Буцаагаад аваад явъя аа, тоглох хүүхэд байхгүй юм чинь” гэхээр “Бид нар хүүхэд байхгүй ч ажлаа хийх ёстой учраас өдөржин энд өнжинө. Анандыг үлдээвэл харин ч бид баярлана шүү” гэж тэд учирлана.

Ийм өдрүүдэд юу хийснээ ихэвчлэн зураг болгон үлдээж, сарын эцэст цэцэрлэгийн сонин болгон хэвлэж тараах, мэйл хаягаар зураг илгээх, usb ашиглан хуулан авах зэргээр солилцоно. Ингэхэд хамгийн анх хоёр настай Ананд цэцэрлэг дээрээ пэнкэйк хийж буй зураг гэнэтхэн л мэйлээр ирж, нүд орой дээрээ гарах шахсан билээ. Хэлд ч бүрэн ороогүй хүүхэд шүү дээ. “Халуун шүү холдоорой, аюултай, гурил асгачихав аа, хоол хийж байна шүү холдоорой” л гэж хэлж байхаас “Хамтдаа ирээд хийлцээрэй” гэж би Анандад хэлж байсан удаагүй.

Харин тэд цэцэрлэг дээрээ гурил зуурах, өндөг хагалах, хамт хайруулан тавган дээр шарахаас эхлээд бүгдийг хийж, орой нь түүнийгээ саванд хийгээд гэртээ авч ирэв. Аав ээж нь хүүгийнхээ хийсэн анхны ундыг хоёр настайд нь идсэн билээ. Энэ бол Японд хүүхдийг хоол унд хийхэд хэрхэн оролцуулж, танилцуулж эхэлж байгаагийн нэг жишээ юм. Энэ нь бидний бяцхан аялалын эхлэл байлаа.

Уг цэцэрлэгт суралцсан дэлгэрэнгүй тэмдэглэлийг ЭНД ДАРЖ уншаарай. /2020 оны архив/

АЛХАНГАА ЗАМЫН ХӨДӨЛГӨӨНИЙ ДҮРЭМД СУРАЛЦЪЯ

Хоёр настай Анандыг анхны цэцэрлэгт нь өгөхөд “Өнөө өглөө ээжийгээ явсны дараа жаахан гунигласан учраас багш нь гудмаар дагуулан жаал алхлаа” гэж эцэг эхийн харилцах дэвтэрт бичээд зураг хавсаргасан байв. Өөрт минь тохиолдоогүй бол итгэхийн аргагүй үлгэр шиг л санагдана. Гунигласан учраас гадуур дагуулж алхсан гэнэ үү? Тэр үед Ананд юм л бол ээждээ тэврүүлэх гэж уйлан, санаагаар нь болохгүй бол хаа тарсан газраараа элгээрээ хэвтээд өгдөг байсан үе юм. Хоёр гараа дээш нь сайрвайчихвал юунд ч дийлддэггүй байсан Анандын өөрөө алхаж сурах, алхах алхахдаа бүр холын замд алхах аялал Япон цэцэрлэгт орсоор эхэлсэн билээ.

Ирэх сард нь бид хот газар руу нүүж шинэ цэцэрлэгт орсон ч алхах аялал тасарсангүй. Өглөө хүүхдүүд цугласны дараа 2 нас хүрсэн л бол салаалсан оосортой урт олсноос бариад цэцэрлэгийн ойролцоох цэцэрлэгт хүрээлэн рүү алхацгаана. Цэцэрлэгт хүрээлэн даруй 1 км орчмын зайтай ч хүүхдүүд бие биетэйгээ ярилцан, басхүү олны дунд орохдоо өөрийгөө дайчлан, зорьсон газартаа хүрнэ. Хэн ч гараас нь хөтлөхгүй, хэн ч урд ардаас нь түшихгүй, туслахгүй. Ердөө л тэр цагирагнаас бариад үлдэж хоцорчихгүйхэн явахын тулд жаалууд хичээнэ. Ургамал навч, цэцэг тоглоомоор дүүрэн хүрээлэнд хүүхдүүд ханатал тоглоод буцахдаа мөн л саглагар олсноосоо барин эмх цэгцтэй алхацгаадаг байлаа.

Гудмаар шар, ногоон, цэнхэр малгай өмссөн хоёр, гуравхан настай жаалууд цувран алхах нь Японы гудманд харж болох хамгийн өхөөрдөм дүр зураг яах аргагүй мөн билээ. Багш нар машин зам дээр гэрэлтдэг хантааз, том самбар, зогсох тэмдэг зэргийг барин машинуудыг зогсоож, жаран хөлт шиг жижигхэн зулзагууд бумбар бумбар алхан өнгөрөхийг нь дараалсан олон машин хүлээн зогсоотой олонтаа таарна. Хоёр, түүнээс ч бага настай хүүхдүүд замын хөдөлгөөнд явганаар хэрхэн оролцох тухай анхны ойлголтыг ухамсаргүйгээр авч буй нь энэ билээ. Ийн нааш цааш агаарт алхаж, тоглож ирсэн хүүхдүүд өдрийн унтлага төдийгүй, оройн унтлагын үед ч яг л цагтаа нойрсон дугжирдаг аж.

Харин гурван нас хүрч сургуулийн өмнөх боловсрол олгох цэцэрлэгт орсноор хүүхдүүд гарцаар хэрхэн гарах талаар тусгай хичээлүүд цэцэрлэг дээрээ үзэж эхэлнэ. Ногоон гэрэл асахад баруун, зүүн, баруун гэсэн дарааллаар хараад нэг гараа өргөн замаа гатална. Аав ээж нь хамт явах үедээ замаар зөв гатлах мэдээллийг үргэлж өгч, өдөр тутамд бяцхан шалгалт авчихна. Ийн нас насанд нь тохирсон мэдээллийг өдөр бүр уйгагүй өгч, дадуулсаар хүүхдүүд бага ангид орохдоо аюулгүйгээр бие даан зам гарах дадалд нэгэнт суралцсан байх билээ. 

“БИ ГУТЛАА ӨӨРӨӨ ӨМСӨХ ЁСТОЙ”

Хүүхдүүдийн гутлаа сольж өмсөх хэсэг

Цэцэрлэгээс ирдэг сар бүрийн мэдээллийн хуудас дээр “Энэ сард хүүхдүүдийг гутлаа босоогоороо өмсдөг болгож сургана. Бид энд сайн зааж, хамтдаа хичээх учраас гэрт нь ч бас босоогоороо гутлаа өмсдөг болоход нь хичээж, хамтран ажиллана уу” гэсэн байв. Инээдтэй ч шиг санагдана. Аандаа өөрөө сурчих юмыг хүртэл заана гэхээр, хэтэрхий сүржин даржин санагдаж магад. Гэвч энэ үед үнэхээр л Ананд маань гутлаа өмсөх гэж шалан дээр суучихаад ийш тийш элдвийг харж, бодлогширч, эрээн мяраан зүйлсэд сатаарч их л уддаг байсан үе.

Өөрөө өмсүүлж өгсөөр л байвал ахиад хэдэн жил гутлыг нь өмсгөж суух билээ, нэгэнт сурах ёстой зүйл нь учир яаж ийгээд өөрт нь даатгаад хүлээнэ. Харин цэцэрлэгээс ингэж босоогоороо гутлаа өмсдөг болох ганцхан сарын зорилт тавьсны ачаар Анандын гутлаа өмсөх хурд тун чиг сайжрав. Анги нийтээрээ дасгал хийхээр гадаа гарах, харих, автобус ирэх үед хүүхдүүд гутлаа өөрсдөө л солино. Энэ үед бусдыгаа хойш нь татаж ганцхан хүүхэд гуталтайгаа зууралдаад үлдвэл тун чиг горьгүй. Газар хөдлөлт, гал, үерийн үед гутлаа шалмагхан өмсөж сурна гэдэг хүүхдэд яах аргагүй чухал.

Гутлаа тайлж орхисон байдал

Дээр нь Японд гутлаа тайлж, солих соёл тун чухал. Өглөө өмсөж гарсан гуталтайгаа өдөржин явсаар орой гэртээ нэг юм ирэхдээ л тайлна гэж үгүй. Хаа ч орсон гутлаа тайлж хүндэтгэдэг тул хүүхэд хэнээс ч хамааралгүй гарч орох бие даасан байдалд шилжих нь гуталтай яах аргагүй холбоотой. Гармаар байвч гутлаа ч өөрөө өмсөж чадахгүй ээж аавыгаа царайчлан сууна гэдэг өөртөө итгэх итгэлд ч нөлөөлнө. Хүнээс хамааралтай байна гэдэг ямар олигтой байх билээ. Гурван настай Япон хүүхдүүд гутлаа тайлаад тавихдаа буцаж өмсөх байрлалд зэрэгцүүлэн тавьж буй дүр зургийг та хаана ч харж болно, энэ бол эндэхийн энгийн нэг дүрэм юм. 

Тийм ч учраас цэцэрлэгт хүүхдийн өмсөх гутланд “Өөрөө өмсөж тайлахад асуудалгүйг бодолцож үдээс үддэг, өмсөхөд хэцүү хээнцэр гоё гутлаас татгалзаж, хамгийн хялбар бөгөөд хүүхдийн хөлд эвтэйхэн гутал авч өгөхийг цэцэрлэгээс нь уриалан хүсдэг билээ”.  

ХҮҮХДИЙНХЭЭ ЦҮНХИЙГ БИТГИЙ ҮҮРЭЭД БАЙГААРАЙ

Зарим өдөр цэцэрлэг рүүгээ авч явах ачаа нь ийм байх ч үе бий

Цэцэрлэгийн анхны өдөр, гурван нас хүрээд удаагүй Анандыг автобус гэрийн гаднаас ирж авахаар айсуй. Усны сав, солих гутал, цүнх, шар тортой зарим нэг эд зүйлсийг нь ээж нь барьж, аав нь харин хүүгийнхээ гараас хөтлөн зогсоно. Автобус ирж зогсоход нь өнөө олон эд зүйлсийг багшийн гарт атгуулах гэвэл “Хүүхдэдээ бариулна уу” гэж багш эелдэгээр хэлэв. Монголд байхад гэрээс цэцэрлэг хүртэл хүүхдийнхээ эд зүйлсийг барьж очоод л, багшийнх нь гарт хүлээлгээд өгчихдөг байсан шигээ бодсон хэрэг л дээ. Харин энд бол өөр аж. Цэцэрлэг дээр хүүхдийн цүнх, усны сав сэлтийг барьчихсан яваа багш харснаа одоо ч санахгүй нь. Тийм ээж аавууд ч цөөн харагдана.

Цүнхэндээ багтахгүй эд зүйлсээ энэ шар торондоо хийн авч явна.

Ингэж л өөрийнхөө эд зүйлд өөрөө эзэн нь болох бас нэгэн шинэ аялал гурван настайгаас эхэлсэн билээ. Өөрийн хариуцах ёстой зүйлийг өөрөө л хариуцан, өөртөө л найдах, өрөөл бусдад найдан үлдээх ёсгүйг эндээс л эхлэн суралцана. Япон гэлтгүй Солонгос, Хятадад ч цэцэрлэгийн хэрэглэгдэхүүн ижил, дийлдэхгүй олон. Хичээл тараад тэр ч дугуйлан, клуб, тийм ч хүүхэд харах төвд хэрэгтэй зүйлс гэж цуглуулсаар ачаатай тэмээ шиг амьтан өглөө автобусандаа сууна.

Орой ирэхэд нь халбага сэрээ нь дэвтрэн завсар нь хавчуулагдчихсан, хоёр гурван будаа хувцасанд нь наалдчхаад ирэх нь энүүхэнд. Маргааш нь ахиад л сайхан цэгцэлж цэвэрлэж өгөөд явуулна, орой нь дахиад л мөнөөх янзаараа. Гэвч уйгагүй ахин дахин түүнийгээ эхнээс нь хийнэ. Ихэвчлэн хамт сууж цэгцлээд зааж өгнө, заримдаа ээж нь залхуурахдаа бушуухан өөрөө янзлаад тавьчих ч үе бий. Энэ зуршил аажим аажмаар засарсаар, цэцэрлэгийн ахлах ангид ороход хүүхэд өөрөө цүнхээ бүрэн базаадаг болох юм. Гурван жил, өдөр бүрийн хөдөлмөрөөр хүүхэд үүнд суралцана. 

ДҮРЭМТ ХУВЦАСТАЙ ЖААЛ ХӨӨРХӨН ХАРАГДДАГ Ч ҮНЭНДЭЭ … 

Ээжийнхээ мөөмнөөс гараад удаагүй гурван настанууд эгээ л том хүн шиг цагаан цамц, пиджак тэргүүтэй томдсон дүрэмт хувцасаа өмсөөд цэцэрлэгтээ явах нь өхөөрдөм. Өглөө аав ээжийнхээ тусламжтай хувцасаа өмсөхдөө эмх цэгцтэй гэж жигтэй, эгээ л кино, реклам дээр гардаг шиг хөөрхөн хүүхдүүд нуруугаа харуулна. Өдөр харин буцаж ирэхдээ бандагандаа цагаан цамцаа чихчихсэн, пиджакных нь энгэрт хэдэн будаа наалдаж, малгайных нь бүч духан дундуур нь эгц унжчихсан ирэх нь энүүхэнд. Гэлээ гээд багш нь гүйж очоод бушуухан эмхэлж, цэгцлэхийг илүүчлэхгүй. “Арайчдээ ямар сэтгэлгүй юм бэ, миний хүүхдийг ингэж явуулахдаа яах вэ дээ” гэж зарим ээж аав бодож магадгүй. Гэхдээ энэ бол ганц багшийн үүрэг биш. Гэрт нь сайтар хэлж сургаагүйгээс хүүхэд ийм байдалтай ирж байгаа гэдгийг эцэг эхчүүд өөрсдөө ойлгож, өөрсдийгөө юун дээр дутуу ажиллаж буйг харах ёстой болдог.

Зургийн тайлбар: Анх цэцэрлэгийн хувцсаа өмсөж сураагүй байх үе

Энэ мэтээр хүүхэд гуравхан настайгаасаа л долоо хоногт хоёр удаа дүрэмт хувцас цэвэр, цэгцтэй өмсөхөд суралцаж, цэцэрлэгийн ахлах ангид орох үедээ ийм хувцастай үедээ биеэ хэрхэн авч явах талаар багахан ойлголттой болсон байна. 

Эхний жилд дүрэмт хувцасаа ийн өмсдөг байснаа ахлах анги төгсөх үед хүүхдүүд өөрийн хувцасыг бие даан цэвэр цэмцгэр өмсөж сураад төгсөх болно. Цэцэрлэгийн ном сонингууд дээр ч хүүхдэд хувцасаа өөрөө солих, өөрөө өмсөх, өөрөө эвхэж хураах тухай хөгжилтэйгөөр заасан нь олон тул түүнийг тойруулан ахин дахин ярилцах боломж олддог билээ. 

"Япон цэцэрлэгт багшилсан ТЭМДЭГЛЭЛ"-ийг ЭНД ДАРЖ уншина уу. (2022 оны архив)

ГАДАА ТОГЛОХ ЦАГ БОЛ ХҮҮХЭДТЭЙГЭЭ АЖИЛЛАХ ЦАГ БОЛОХООС ДЭЛ СУЛ АЖЛАА АМЖУУЛАХ ЦАГ БИШ

Японд ямар ч хүүхдийн тоглох талбай дээр очвол нэг хүүхдийн хажууд нэг ээж эсвэл аав дагалдан явааг харах нь гарцаагүй. Сүүдэр шиг ингэж дагаж яваад байвал яаж бие даасан хүүхэд болгож өсгөх вэ дээ гэж бодож магадгүй л юм. Уг нь тэднийг гадаа гаргаж орхиод л чухал утасны дуудлагуудаа амжуулж, мэйлийнхээ хариуг бичээд л, дуртай номоо эргүүлээд барааг нь харсан шигээ сууж болох л. Нийгмийн амьдралд яаж ийгээд өөрөө оролцож сураг, олон төрлийн ааш араншинтай хүүхдүүдтэй тоглож сураад, тулгарсан асуудлыг өөрөө шийдвэрлэж сураг гээд орхиж болох л. Гэхдээ байна аа, тэдэнд юу ч зааж өгөөгүй байж, юунаас хэнээс юуг суралцана гэж тэр задгай талбайд тэр чигт нь үлдээх билээ.

Эгээ л сүүдэр шиг нь дагаж яваад болохоос нь болохгүйг хүртэл зааж өгсний дараагаар хүүхдүүд бага, дунд сургуульд орохдоо харин гадаа тоглохоор ганцаар гарч одох бөгөөд зундаа 17:30, өвөл хавар намартаа 16:30 цагийн хотын захиргааны хонхны дуугаар гэр гэррүүгээ таран гүйлддэг билээ. Хүний хүүхдийн бөмбөгийг булааж авч уйлуулчхаад сууж байгаа хүүхдийнхээ ирээдүйн төлөвшилд та яг тэр л агшинд хэрэгтэй гэж эндэхийн ээж аавууд үзнэ. Нэгэнт хүний юмыг булааж авдаг, бусдыг гомдоосноо юман чинээ тоодоггүй хүүхэд өсгөчхөөд том болсон хойно нь “Чи энэ зангаа зас” гэх нь даанч утгагүй.

Уучлалт гуйдаггүй, тоглох ээлжээ хүлээдэггүй урдуур дайрдаг, хүний юманд зөвшөөрөлгүй хүрдэг, элдэв муухай үг хэрэглэдэг тийм “нийгмийн бүтээгдэхүүн” бий болгохгүйн тулд эцэг эхчүүд тэнд цаг минут бүрт хүүхдээ ажиглан тэдэнтэй “ажиллаж” байдаг юм. Гэвч хүүхэд л бол хүүхэд, хааяа уучлалт гуйлгүй зөрүүдлэн уйлж, байдал эвгүйтсэн ч ээж аав нь өмнөөс нь уучлалт гуйж өөрөөрөө үлгэрлэхийн сацуу өөрийн хүүхдийг тайвшруулан тайтгаруулах давхар үүргийг гүйцэтгэж явдаг билээ. Миний бас чиний ч хүүхдийн сэтгэлзүй чухал бишүү…

“ТОГЛООМЫГ НЬ ЗӨВШӨӨРӨЛГҮЙ АВБАЛ НҮД НЬ ОРОЙ ДЭЭРЭЭ ГАРНА” ГЭВЭЛ НҮД ЧИНЬ ОРОЙ ДЭЭРЭЭ ГАРАХ УУ

Японы зурагт номын мэргэжилтэн Ханна эгчтэй ярилцах үеэр “Японд хүүхдүүдийг хажууд тоглож байгаа хүүхдийнхээ тоглоомыг асуугаагүй байж шууд авч хэрэглэхэд ээж аав нь шууд зэмлэн зогсоодог. Харин асууж байж хамт тогловол болно. Энэ нь хүүхдэд хүний юмыг зөвшөөрөлгүй авч болохгүй гэх ухамсрыг хатуу суулгаж буй явдал юм.

Хичнээн сайн боловсрол эзэмшсэн ч хүүхэд байхаасаа л хүний юманд зөвшөөрөлгүй хүрээд сурчихсан, түүнийгээ юман чинээнд тоодоггүй бол том болоод төрд, улсад ажиллахдаа улсын мөнгө, ард түмний баялагаас зөвшөөрөлгүй авахыгаа ч юман чинээнд бодохгүй хүн болон төлөвших нь гарцаагүй” гэж хэлж байсан нь санагдана. Япон хүмүүс ирээдүйн Япон иргэнийг бэлдэхдээ ийм л алсын хараатай бодож бэлтгэхээс, өнөө маргаашаа бодоод “Жаахан хүүхэд юм чинь юу мэддэг юм, хамтдаа хуваагаад хэрэглэчихэд яадаг юм” гэж айлын хүүхдийг буруушаах хандлагыг нэг ч удаа харж байсангүй.  

Өмнө дурьдсанчлан, гадаа тоглож байгаа хүүхдүүдийг ээж аав нь тасралтгүй дагахдаа, бусдад төвөг учруулж, бусдын юмыг зөвшөөрөлгүй авах вий гэхээс санаа нь үнэнхүү зовнино. “Айлын хүүхэд миний хүүгийн юмыг зөвшөөрөлгүй аваад тогловол манай хүүхдийн нүд орой дээрээ гарна” гэж Ханна эгчийн хэлж байсан бодогдоно. Энэ үгийг нь сонсоод эсрэгээрээ миний нүд орой дээрээ гармаар санагдана. Их л сүртэй санагдаж байсан энэ үгийг одоо тун чиг ойлгож, санаа нийлж алга ташмаар болно. Хүүхдүүд мэдээж тоглож буй тоглоомоо хуваалцахдаа тун дуртай. Дуртай байсан ч заавал зөвшөөрөл авч ярилцана. Хүүхдийн тоглоомоор тоглосон бол буцаахдаа заавал баярлалаа гэж хэлээд эргүүлэн өгнө. Гадаа тоглоомын талбайд эзэнгүй хаягдчихсан бөмбөг эсвэл хүрз, хувин зэрэг байлаа ч “хөөрхөн” эзэн нь мартчихсан бол яана. Эргэж ирээд авах гэхэд нь байхгүй бол тунчиг гунигтай. Иймд хүний юманд яасан ч хүрч болохгүй гэж ээж аав, хүүхдүүд бүгд ухамсарласан байдаг нь талархалтай. 

“БАЯРЛАЛАА, УУЧЛААРАЙ, САЙН БАЙНА УУ”-г ХЭН ХЭЛЖ ЧАДАХ ВЭ БИШ ХЭН ХҮНДЭТГЭЛТЭЙ ХЭЛЖ ЧАДАХ ВЭ

Анх Японд ирээд гудмаар алхаж явтал урд айлын хашааны хаалга онгойж, тэндээс машин гарч ирэхээр ухрах авай. Хашааны хаалганы ойролцоо зогссон нэгэн хүн бид гурвыг харуутаа ухарч байсан машиныг дохио өгөн зогсоогоод, бид гурвыг алхаж өнгөрөхийг хүсэв. Тэгснээ “Уучлаарай” гэж бөхөлзөв. Бид гурвыг зогсолтгүй чигээрээ алхан өнгөрөхөд өчүүхэн ч болов хүндрэл учруулсандаа уучлалт гуйж буй нь энэ юм. 

-Дараа нь 300 гаруй хүүхэд суралцдаг цэцэрлэг дээр ковидын халдвар тархаж, хүүхдүүд ээлж дарааллан амарсаар сар гаруй хугацааны дараа жигдэрч цуглав. Нэг орой Анандыг авахаар гадаа зогсож байвал нэгэн ээж ирээд “Ананд та гурав зүгээр үү, цэцэрлэг дээр манай охиноос эхлээд халдвар тархсан болохоор үнэхээр их санаа зовж байна, уучлаарай, уучлаарай” гэж дорд дуугаар надаас хүлцэл өчив. Вирус хэнээс эхэлж тараад хэн хэн нь халдвар авсан талаар мэдээллийг цэцэрлэгээс нууцалдаг байхад үнэнчээр гэм буруугаа хүлээн гэмшиж буй сэтгэл нь энэ юм. 

Ингэж л өргөн ашиглагддаг үг болохоор миний анхны сурсан гурван Япон үг бол уучлаарай, баярлалаа, сайн байна уу байв. Анх хэлд орж буй хүүхэд ч ялгаагүй, анхны 10 үгсийнх нь гуравт нь эдгээр үгс багтдаг итгэлтэй байна. Хүнтэй сайхан мэндчилж, талархал илэрхийлж, уучлалт гуйж сураагүй хүүхдийг энд сайхнаар хүлээж авахгүй. Наанаа инээмсэглэх ч цаагуураа хүмүүс дургүйлхэнэ. Ээж аавууд хүүхдүүдтэйгээ тухайн гэр бүлийн хүмүүжлийн талаар ярилцах төдийгүй, эвгүйхэн санагдсан хүүхэдтэй өөрийн хүүхдийг найзлуулахыг тэр бүр хүсэхгүй. 

Цэцэрлэг дээр өглөө ирээд заавал цовоо дуугаар өглөөний мэнд мэдэн мэндлэх бол, “Бүгдээрэнд нь өглөөний мэнд хүргэе” гэх үгтэй “Өглөөний дуу”-гаар цэцэрлэгийн өглөө эхэлнэ. Цэцэрлэгийн үүдэнд, хашаан дотор тааралдсан л бол танихгүй хүүхдийн аав ээж байсан ч “Өглөөний мэнд” мэдэн, орой нь “Баяртай” гэж ёслоно. Бяцхан хүү гүйж явбал үл тоомсорлон дээгүүр хараад өнгөрч болохгүй, танихгүй тэр хүүтэй “Өглөөний мэнд” мэдэн үлгэрлэх ёстой. Нэг цахилгаан шатанд суувал, нэг байрныхаа хүнтэй шатан дээр зөрвөл, нэг газар хог хаяхдаа нүүр тулбал зайлшгүй л мэнд мэдэн өнгөрнө. 

Баярлалааг мөн л Япончууд амны уншлага шиг л ашиглана. Гарцан дээр машин зам тавьж өгвөл жолоочид хэдий сонсогдохгүй ч “Баярлалаа” гэж бөхийнө, үйлчлүүлэгч өөрөө бараагаа уутлаад эхэлбэл худалдагч сандарч “Баярлалаа” гэж амандаа үглэнэ, (уг нь тор худалдан авсан тохиолдолд барааг нь худалдагч торлож өгөх ёстой), өнөөдөр хүүхэдтэй минь хамт тоглож өгсөнд баярлалаа гэж ганцхан удаа тоглоомын талбайд таарсан бяцхан хүүд ээжүүд талархана, гудамжинд яриа өдсөн эмээтэй хоёр гурван үг солилцвол салах дөхөхөд эмээ ярилцсанд тун их талархлаа хэмээн салж одно, дэлгүүрт архи тамхи авахад 21 нас хүрсэн эсэхийг тодруулдаг товчлуур дээр үйлчлүүлэгч дарахад “Дарж өгсөнд баярлалаа” гэж худалдагч талархана. Хэтэрхий сүржин даржин, заримдаа үнэхээр шаардлагагүй ч юм шиг уучлал, талархал хөврөөд байх шиг. Гэвч хэрвээ уучлал, талархлын эдгээр үгс байхгүйгээр энэ ард түмнийг төсөөлвөл “Ээдээ” энэ газарт дурлаад байх шалтгаан минь замхарчих шиг болно. Томчуудын энэ их “баярлалаа, уучлаарай, сайн байна уу” гэх мэндийн үгсийг сонсож өссөн хүүхдүүд энэ соёлдоо уусан автахаас яах ч билээ. Хэний хүүхэд баярлалаа, уучлаарай, сайн байна уу? гэж хэлж чаддаг тухай биш, харин хэрхэн тод сайхан, хүндэтгэлтэй хэлж чаддаг тухай соёл л энд яригдана. 

ХОРХОЙГҮЙ ШҮДНИЙ ЦААНА ӨДӨР БҮРИЙН УЙГАГҮЙ ХӨДӨЛМӨР БИЙ

Гурван настай Ананд шинэ цэцэрлэгтээ ороод удалгүй жил бүр болдог шүдний эмчийн үзлэг ирлээ. Орой нь эцэг эхчүүдэд шүдний эмчийн үзлэгийн мэдээлэл ирвэл “20 гаруй хүүхэдтэй ангиас нэг л хүүхдийн шүд хорхойтой. Бусад хүүхдүүдийн шүд эрүүл” гэсэн мэдээ ирэв. “Ваав Японы эмнэлэгийн тогтолцоо ч ондоо юмаа, шүд нь хорхойгүй, цоорхойгүй мундаг юм” гэж хэлэх нь амархан. Гэвч үүний ард өдөр бүр, ядаж л хоёр удаа хүүхдийн шүдийг угаах гэж ямар их хөдөлмөр, тэсвэр тэвчээр, уйлаан майлаан, нус нулимс заримдаа уур уцаар болдогийг мэдэхийн хувьд систем тогтолцооноос илүүтэй Япон ээж аав нар хүүхдийнхээ шүдний эрүүл мэндийн төлөө ямар их сэтгэл гарган, хичээдгийг мэдэж авсан билээ.

Мөн энд эрээн тансаг элдэв чихэр шоколад их байх ч хүүхдүүдийн чихэргүй, уламжлалт амттан ч мөн их учраас ээж аавууд хүүхдэдээ чихэртэй зүйл өгөхөөс аль болох татгалзана. Ээж аавын ийн хичээж буйг мэдэж байгаа учраас цэцэрлэг дээр тааралдсан ээж аавууд, айлын хүүхдэд чихэр өгөх бол заавал асууж зөвшөөрөл авна. Цэцэрлэг дээр чихэр печень авч очих хориотой, тарааж, бэлэглэх ч мөн хориотой. Хүүхдүүдийн төрсөн өдрөөр харин хүүхдүүдийн цүнхэнд нь давс, ногоогоор амталсан сэмбээ тэргүүтэн амны зугаа хийж явуулах нь элбэг. 

Хүүхдүүдийг гурван нас хүрэхэд л цүнхэнд нь ам зайлах аяга болох шүдний сойзыг хийж хоол идсэний дараа, амттан идсэний дараа бүгдээрээ ээлж дарааллан шүдээ угааж, амаа зайлна. Гурван настанууд шүдээ угаана ч гэж юу байх билээ. Гэхдээ энэ бол тэдэнд бага наснаас нь юм идсэний дараа шүдээ заавал угаах ёстой дадлыг суулгаж байгаа нэг арга нь. Хүүхдийг таван нас хүрэхэд өглөө, өдрийн шүдийг өөрт нь даатгаж, шалгах харин оройн шүдийг аав ээжүүд заавал давхар угааж өгөх ёстой тухай заавар мэдээлэл цэцэрлэгээс ирж байсныг энд дурдъя. 

ГЭГЭЭН ЦАГААН ӨДРӨӨР УНТУУЛАХ ГЭЭ ЮҮ ДЭЭ

Цэцэрлэгийн гадаах тоглоомын талбай

Хүүхдийг өдөр бүр 20:30 цагт унтуулж өгөхийг цэцэрлэгээс хүслээ. Үгүй ер, 20:30 гэхэд заримдаа гадаа гэрэл гэгээтэй байж байх нь бий. Гадаа нар буугаагүй байхад хүүхдийн шөнийн унтлагыг эхлүүлнэ гэхэд бүр толгойд ер нь бууж өгдөггүй байлаа. “Монгол хүн байна даа” гээд Анандыгаа бид ядаж л 9 цаг гэхэд унтуулах гэж хичээнэ. Яг 9 цагт унтсаны маргааш өглөө Ананд сэргэлэн цовоо босоод, өөрөө хувцасаа бие даан өмсөж, цайгаа бүрэн гүйцэд ууж гардаг. Орой нь эрхэлж, тоглосоор оройтчихсон бол өглөө нь уурлаж, урваганаж, нойрмоглож өглөөний бие даан хийх ёстой идэх, өмсөх, шүдээ угаах ажлуудаа өөрөө хийж амжихгүй. Амжихгүйгээс болж хэрүүл уруул, уйлаан майлаан гэрээр нэг үргэлжилнэ. Хоцрох болвол ээж аав нь оролцохоос өөр аргагүйдэж, өдөр тутамдаа дадал болгон бие даан хийх зүйлс ийн хоцрогдож ээж аавдаа найдсан нэг махан бие болчихно.

Яарсан ээж аав хүүхдийнхээ хувцасыг хам хум углаж, ам руу нь хоолыг нь халбагадаж өгөөд чирээд гарна. Ингэж л өглөөний цайгаа уудаггүй бүхэл бүтэн арми бий болно. Энэ бол улсын хүн амын эрүүл мэндтэй шууд холбоотой дадал зуршил юм. Орой цагт нь оронд нь оруулж чадаагүй байж өглөө хүүхдээ загнах, дараа нь биеэ дааж хувцас хунараа өмсөж, хоол ундаа идэж уудаггүйг нь зэмлэх нь ерөөсөө бүр урвуу зүйлс шиг болно. Үнэндээ харилцан хамааралгүй мэт боловч хүүхдийг орой яг цагт нь оруулах нь ирээдүйд бие даасан, эрүүл хувь хүн болж төлөвших хамгийн чухал суурь зүйлсийн нэг гарцаагүй мөн юм байна гэж харж болохоор байлаа.

ХУВЦАСАА ӨӨРӨӨ ЭВХЬЕ, ЭВХЬЕ Ч ГЭЖ ДЭЭ БӨӨРӨНХИЙЛСӨН Ч БОЛНО

Ананд унтлагын хувцас болон гэрийн хувцасыг эвхэж тавьсан байгаа нь

нандад “Хувцасаа эвхээрэй” гэж угаас хийх ёстой ажлыг нь сануулах мэт төв хоолойгоор хэлсэн хойноо үргэлж горьдлогын нүдээр араас нь сэм ажиж, эвхэх болов уу гэж харуулдан хүлээдэг билээ. Жижигхэн булбарайхан гараараа өнцөг буланг нь татаж жимбийлгэхгүй ч хичээнгүйлэн бөөрөнхийлөөд тавьж байгааг нь хараад хайр, бахархал хүрнэ. Гуравхан настай хүү минь хувцасаа тэвхийтэл сайхан эвхэж хураахгүй ч түүнийг цэгцлэн тавих ёстой гэх дадлыг ямх ямхаар суралцаж байгаа нь энэ юм.  

Японд хүүхдээ бие даалгах бас нэгэн чухал нийтийн үйл хэрэг бол түүнээр хувцасыг нь өмсүүлж, эвхүүлж сургах явдал юм. Цэцэрлэгээс яг л энэ шаардлагыг эцэг эхэд хүргүүлнэ. Хүүхдээр өөрөөр нь хувцас гутлыг нь өмсүүлээрэй гэнэ. Бөөрөнхийлж тавьсан хувцас өдөр ирэх тусам хэлбэржсээр жилийн дараа гэхэд дөрвөлжин болчихно, түүний дараа жил нь оёдол, индүүдлэгээр нь хумьж эвхэж сурна. Хувцасаа эвхэж хураадаг болсон байхад ирээдүйд тэр шүүгээгээ хэрхэн цэгцтэй байлгахаа мэднэ, шүүгээ нь эмх цэгцтэй бол ажил амьдралдаа хандах хандлага нь ч түүн шигээ байх нь тодорхой. Өмссөн хувцасаа ээждээ найдан “гуужуулаад” орхичихдог гурван настан шиг гуч гарсан ч эхнэртээ найдаад “гуужчихдаг” эрчүүд элбэг. “Нэг л их амралтын өдрөөр ууланд гарч селфи хийсэн хүүхнүүд, нөхөр хүүхэд нь өглөөний цай ч үгүй, гэртээ хөглөрнө” гэж нэгэн эрхэмийн фэйсбүүк хуудастаа бичсэн пост дээрх гурван настанг санагдуулна. 

…Гэхдээ өөрөө хувцасаа сольж чаддаг байхын тулд хүүхдүүдийн хувцас хамгийн эвтэйхэн байх ёстой. Японд анх хүүхдийн хувцасны дэлгүүрт ороод яасан ч загвар муутай юм бэ дээ гэж бодож байсан сан. Өхөөрдөм бяцхан байгаа дээр нь л эгдүүтэй хөөрхөн хувцасаар гоёж гангалмаар санагдах. Гэвч цэцэрлэгэс зөвхөн даавуун, дээрээ ямар нэгэн хэвлэмэл зураг, гоё ганган зүйлгүй, юүдэнгүй хувцас гэх мэтээр шаардлага тавина. Шаардлагынх нь дагуу хувцаславал энгийн нэг даавуун өмд, цамц болчихно. Гэвч ийм л хувцас хүүхдийн хөдөлгөөнд саад учруулахгүйн дээр хөлсийг чөлөөтэй нэвтрүүлж, арьсыг агааржуулна. Том зурагтай пудволк өдөржин гүйсэн хүүхдийн хөлсийг гадагшлуулахгүйн улмаас жаахан л салхи авахад өвдөж зовдог гэж багш нар дургүйлхэнэ. Өнгө нь тод хувцас бол ээдээ энд тунчиг хурдан гандчихна. Өдөр болгон угаалга хийдэг соёлтой болохоор хурц тод өнгийн хувцас төдий амархан гандаж хуучирна. 

ШИРЭЭНИЙ АРД БИЕЭ ЗӨВ АВЧ ЯВАХ НЬ ГАДУУРХАГДАХГҮЙ БАЙХ НЭГ ШАЛТГААН ГЭХЭЭР…

Хоол идэхийн өмнө хүүхдүүд заавал талархан “Итадакимасү” гэсэн үгийг хэлэх бол хооллож дууссаны дараа мөн талархан “Гочисосамадэсү” гэсэн үгийг хэлнэ. Энэ бол Японд хоол хүртэх соёлын анхны алхам юм. Хоол сэтгэл гарган хийсэн хүнд талархах, хоолны будаа ногоог тариалсан тариачдад талархах, зоог болгохын тулд авсан амьтны амийг хүндэтгэн ийн хэлэх гүн утга бий ч орчин үед төдийлөн энэ утгыг бодолцохгүй ч талархлын үгээ харин зайлшгүй хэлсэн хэвээр байдаг. 

Анх цэцэрлэгт 2 настай ороход нь өглөө бүр нэг дөрвөлжин алчуурыг норгоод, алгын чинээ жижигхэн саванд хуйлж хийгээд явуулах ажилтай болов. Ошибори гэсэн үгтэй анх тэгэхэд танилцав. Орой ирэхэд нь тэр алчуур будаа, ногоотой холилдчихоон аядаад ирнэ. Хэл ус муу болохоор ямар учиртайг нь төдийлөн сайн ойлгоогүй ч удалгүй бага насны хүүхэдтэй Япон айлд очоод ошибориг хэрхэн ашиглаж байгааг хараад тун чиг их олзуурхаж билээ. Нэг, хоёр настай хүүхэд хоол унд иднэ гэдэг ам руугаа онож хийхээс илүүтэй хувцас хунар, эрүү, хацраа л хооллоод байдаг юмуу гэлтэй хоолонд будагдана. Энэ үед нь цаасан салфетик тэргүүтнийг ашиглаад байх нь тун чиг зохимжгүй. Харин хүүхдийн хажууд ам дөрвөлжин нойтон алчуур тавьчхаад байхад өөрсдөө түүнийгээ авч арчаад сурдаг аж. Хоолны дараа энэ алчуурыг угаан дахин хэрэглэнэ. Монголд солонгос хоолны газарт ороход гараа арчих хуйлаастай цагаан алчуур өгдөг нь энэ ошибори аж. Ингэж тэд цэвэр идэж сурах хүртлээ ошиборигоо цэцэрлэгтээ авч явах ч Анандын цэцэрлэг ахлах ангид ороход ошибори авч ирэхээ зогсоох учир цэвэрхэн иддэг болоход илүү их хичээгээрэй гэж аав ээжид нь захьсан байв. 

Дараагийн хооллох соёлын нэг чухал хэсэг өөрийн гэсэн халбага сэрээтэй байх дадал. Хоёр настанууд өөрийнхөө халбага сэрээгээр л идэхэд аль хэдийнээ дадчихсан байна. Дуртай зурагтай халбага сэрээгээ гаргаж ирээд хүүхдүүд бөөн баяр бололцоно. Минийх ийм зурагтай, чинийх тийм гэлцэнэ. Энэ нь цаанаа нийгмийн эрүүл мэндийн байдал, хүүхдүүдийн дундын хэрэглээнээс үүдэн элбэг хурдан тархдаг элдэв бактери, амны хөндийн үрэвсэлт өвчнүүдээс хамгаалах хамгийн сайн арга энэ байв. Зөвхөн үүгээр зогсохгүй тэд өөрсдийн гэсэн ширээний “матт” буюу дэвсгэрээ дэлгэн дээр нь хооллоно. Асгасан будаа, ногоогоо хамж цэвэрлээд, арчиж угаана. 

Таваг сэрээ харшуулахгүй, идэх үедээ чанга ярьж бусдын хоолонд нус шүлсээ орохоос сэргийлнэ, будаандаа савхаа зоохгүй, шөл устай халбага сэрээгээ ширээгээр нэг цацан хэсүүчлүүлэхгүй, хоол идэхдээ тохой ширээн дээр тулахгүй байхаас эхлээд тэр бүх соёлыг аав ээжүүд хүүхдүүддээ, цэцэрлэгт багш нар сурагчдадаа нэг бүрчлэн зааж өгнө. “Жаахан юм шүү дээ, том болоод л сурчихна” гэж хойшлуулж ер болохгүй. Хэрвээ бид л яг одоо хэлж, сургахгүй эсвэл амжаагүй бол хэзээ хэнээс хаана олж мэдэхийг бид мэдэхгүй. Тэр үед хүүхэд маань бусдын өмнө хэрхэн эвгүй байдалд орохыг бид мөн таамаглахын аргагүй юм. Ийм л жижигхэн зүйлсээс хүүхдүүд бие биенээ шоолон тохуурхаж, цаашлаад дээрэлхүүлэх, гадуурхагдах хүчин зүйлсийнх нь нэг болдог гэж Япон ээжүүд ярилцана. 

ХООЛОО 50 МИНУТАНД ИДЭЖ ДУУСГАЯ-ИДЭХ НЬ ХҮРТЭЛ ЦАГТАЙ ЮМ УУ

Ингэж цаг хүртэл заачхаар нь байн байн цаг руу харж, “Одоо хоолоо идэж дуусгах цаг чинь болж байна шүү” гэж Анандад байсхийгээд л сануулна. Хоол ундыг хүртэл ингэж цаг нартай идэх гэж дээ гэж анх бухимдана, гол нь хоолоо өөрөө ганцаараа идэх тун чухал. Идэж ядаж байгаа хүүхдээ харахад уг нь хэдхэн л халбага, хоёр гурав томхон халбагадаад л аманд нь хийчихвэл дуусчихмаар харагдана. Даанч тэр хоёр гуравхан халбага үлдсэн хоолыг идэх гэж ширээний ард нэг цаг болох нь энүүхэнд. Цэцэрлэг дээр багш нар шахах бол гэртээ ээж аавууд нь энэ дадалд шахаж сургана. 

Гэхдээ байна аа, хүүхдэдээ хоолоо өөрөө ингэж идэх, идэж сурах цагийг хангалттай өгч чадаагүй, аливаа зүйл цаг нартай байдаг шүү гэдгийг ухааруулахын оронд яаран сандран ам руу нь халбагадаж өгсөөр сургачихсан байж сүүлд нь “Чи өдий том болчхоод хоолоо өөрөө ч идэж чадахгүй, асгаж цутгалаа, удлаа” гэж зэмлэдэг санагдана. Удаан гэдэг нь хэдэн минутыг хэлэх вэ, хэр их хугацааг хэлэх вэ гэдгийг ингэж л нарийн тогтоохгүй бол аав ээжийн үзэмжээр “удаан, хурдан”-ын хэмжүүр өөрчлөгдөж хүүхдийг загнах нь шударга бус болох аж. 

Эсрэгээрээ 50 минут хоолоо идээд дуусгах тэр цагийг аав ээж нь эртнээс зохицуулж өгч, хүүхдэд гаргаж өгөх чухал. Хоол идэх цаг чинь дуусаж байна шүү гэж бүтэн жил хүүхдэд сануулахад “Өө юмаа идэхгүй бол дараагийн юм хийх цаг боллоо” гэдэг ойлголтыг хангалттай авна. Ингэж идэх цаг, тоглох цаг, усанд орох цагийг ялгаж салгадаг болж, орой эртхэн унтах цагийг ч гэсэн хүлээн зөвшөөрч сурах билээ. 

НОГОО ХУРААХ-АМИА ХАМГААЛАХ ЗЭРЭГ ЦЭЦЭРЛЭГИЙН ЗАРИМ СОНИН

Энэ бүхнээс гадна Япон цэцэрлэгт намар болоход төмс, өвөл нь цагаан лууван, намар болоход чихэрлэг төмс хураан гэртээ ирцгээнэ. Түүгээрээ аав ээжтэйгээ хамт хоол хийж идэн, хэрхэн хоол унд бий болдог тухай танин мэдэж байдаг. Харин зун болоход цэцэрлэгийн талбайд зунжин хаваржин усалж, тордож, идэхийг цээрлэн ургуулсан гүзээлзгэнээ хамтдаа түүж идэцгээнэ. Өвөл харин Японы уламжлалт мочи хийх аргаар хүн бүр хүүхэд бүр оролцон байж хамтдаа хийж дуусгана. Агшааж жигнэсэн нялцгай будааг нэгэн хэмнэлээр чанга цохисоор мочи хэрхэн болох явцтай хүүхдүүд ийн танилцаж байна.

Нэг, хоёрын гурваа “ий” гээд л хамаг хүчээрээ цохиж буй багачууд, нялцгай будаан дээр модон цохиур “тан тан” гэж нэгэн хэмнэлтэй цохих нь дуугарч нэгэн өдөр өнгөрнө. Манайхаар бол хүүхдүүд жилд нэг удаа цэцэрлэг дээрээ нийлж, хамтдаа айраг бүлж, эсгэж үзэж буйтай ижил юм. Уламжлалт идээ ундаагаа мөн хэрхэн бэлдэж базаадагийг ч тэд сургалтын системийнхээ дагуу олж мэдэн, танилцдаг аж.

Гамшгаас хамгаалах сургуулилтын үеэр

Үүнээс гадна цэцэрлэг дээр сардаа нэг удаа гамшгаас хамгаалах өдөрлөг болно. Гал осол, аваар, газар хөдлөлтийн үед хүүхдүүд хэрхэн биеэ хамгаалах, айж тэвдэлгүй багшийн зааварчилгааг сонсож аюулгүй газарт хүрэх ёстой талаар энд суралцана. Газар хөдөлсөн үед яах ёстой талаар бид хэдэн зурагт мэдээ л үзэж байснаас биш сар бүр яг тэр нөхцөлд орж, тэр нөхцөлд дадлага хийнэ гэдэг юутай өөр вэ. 

Анандын цэцэрлэг дээр гэнэт л “виууууун” гэсэн чих дөжрөм чанга дохио дуугарч,  хүүхдүүд 1 секунд хэртэй гайхан хөшиж гацсанаа, шууд л гамшгаас хамгаалах малгайгаа шүүрэн авч өмсөөд, ширээн доор орж, хөлнөөс нь зуураад биеэ бөөрөнхийлөв. Дохио дугарсаар л байлаа. Тэгснээ удалгүй багшийн дохиогоор хүүхдүүд босож гүйлдэн, хэний ард хэн зогсох ёстой, хэдэн эгнээгээр хэрхэх ёстойг хэзээний мэддэг тул эмх цэгцтэйгээр гүйлдэн байрлалаа эзлэв. Тэндээсээ хоёр эгнээ болж, цэцэрлэгийн хаалгаар түргэн түргэн алхаж гараад, аюулгүй талбайд очиж цуглалаа. Энэ үед бусад ангийн хүүхдүүд ч ээлж дарааллан цуварсаар цуглав. 

-Чи хэний ард зогсох ёстой юм бэ? 

-Ацүкүний ард зогсох ёстой. 

-Ацүкүн байхгүй бол, эсвэл ирэхгүй байвал яах вэ? 

-Ацүкүний урд зогсох ёстой Ринчаны ард зогсоно гэж дөрөвхөн настай Ананд маань хариулж билээ. 

ТӨГСГӨХИЙН ӨМНӨ

“Ажигласан зүйлсээ энэ янзаар бичсээр байвал тэмдэглэл минь дуусахгүй шинжтэй дэгээ” гэж энэ бичвэртэйгээ 20 гаруй хоног “ноололдож” буй би халшрангуй бодов. Дүрэм журмаар “хайрцаглачихсан” юм шиг санагдавч нөгөө талдаа хэт энгийн л зүйлсийн тухай бичсэнээ бас анзаарна. Хэт энгийн зүйлсийг хүртэл мэдэхгүй томчууд үнэндээ Монголд олон. Хэт энгийн ч гэсэн эдгээрийг  өдөр тутамдаа дадуулна гэдэг тун чиг бэрх. Бие даасан хүүхдийг өсгөх тухай дээрх дүрэм журмуудыг би мэдэж ухаарсан ч үнэндээ үүнийгээ хэрэгжүүлж чадаагүй нь ч бий, чадаж бахархсан нь ч бий. Гэвч чадахын төлөө мэрийх нь түүний хэрэгжилтийн 50 хувь нь гэж ойлгодог. 

Бие даасан хүүхэд гэдэг ээж аавын байхгүйд өөрийгөө “харчихдаг”, хоол ундаа ядах юмгүй хольж хутгаад идчихдэг, яаж ийгээд л “амьдарч” чадаад байгаа хүүхдийг биш харин эрүүл чийрэг, нийгмийн соёлд суралцсан, бусдад болон өөртөө төвөг удахгүйгээр биеэ авч явдаг тийм хүүхдүүдийн тухай аж. Ийм хүүхдийг өсөн торниулах нь ганц цэцэрлэг, багшийн үүрэг биш. Мөн эцэг эх, эмээ өвөөгийн л үүрэг биш. Эсвэл энэ байгаа нийгмийн царай төрх ч биш. Харин эдгээр хүмүүсийн хамтран өсгөж, “өнгөлж тордох” ёстой ирээдүй, нийгэмд бодлогоор, системээр, боловсролоор бий болгох ёстой үнэт зүйлээ гэж үзнэ. Японд ч ялгаагүй гэртээ ганцаар үлддэг бага насныхан цөөнгүй.

Тэдэнд зориулж зурагт, радиогоор хэрхэн амархан хоол хийх, хэрхэн шарх шүүгээнд өндөг болгож идэх, шарх шүүгээ ашиглан хийж болох хоол гэх мэт цуврал нэвтрүүлгүүд ч гарна. Гурван настай хүүхдүүдийг ээж аав нь дэлгүүр хүнсэнд явуулж буй тухай нэвтрүүлгийг ч та харсан болов уу. Хүүхдийн суралцах ёстой ёс зүйн болон замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын хөнгөн нэвтрүүлгүүд тужид эфирт урсана. Бие даасан хүүхдийг өсгөхөд хэвлэл мэдээллийн үүрэг ч их. Үнэнийг хэлэхэд, заримдаа эндэхийн цэцэрлэгийн хүүхдүүд ч чаддаг энгийн зүйлсийг Монголын зарим залуус чаддаггүй, мэддэггүй явах нь элбэг. Нийгмийн соёлын тухайд шүү. Аав ээж нь аль эрт заагаад өгчих ёстой зүйлсийг 30 насанд нь би зааж өгөх боломжгүй л юм гэж Япон судлаач Д.Төмөрбаатар гуай өөрийн цахим хуудастаа бичсэн байсныг санана.  

ТӨГСГӨЛ

Дээрх бүгд тун чухал юм. Гэхдээ түүнээс чухал зүйл бол мэдээж хүүхдийн аз жаргал. Уншигч танд л гэж хэлэхэд, гэнэтхэн л бүгдийг зааж сургахаар шийдээд өөрийгөө эсвэл хүүхдээ зовоогоосой гэж би энэ бүхнийг ажиглан тэмдэглээгүй юм шүү. Харин ээжүүдэд, аавуудад нэг өдрийн, нэг цагийн ч болов урам зориг өгөөсэй, үе үе бодож хичээдэг бяцхан түүх нь байгаасай хэмээн найдахдаа тэмдэглэн авав. 

Жич: Энэхүү нийтлэлийнхээ үргэлжлэл болгон сургуулийн болон цэцэрлэгийн насны хүүхэдтэй нэгэн Япон ээжтэй чөлөөтэй суун ярилцах бодолтой байна. Монгол болон Япон ээжүүдийн хүүхэд өсгөхдөө баримталдаг зарчим юугаараа өөр бол?

Эх сурвалж: https://eguur.mn/ . 2023 он